Dat de vraag over gezondheidseffecten relevant is concluderen wij ook uit het feit dat onze blog over windturbinegeluid en gezondheid uit 2018 tot op vandaag nog steeds gelezen wordt en de best gelezen blog op onze website is. Dit geeft aan dat het onderwerp nog steeds actueel is en het veel mensen bezighoudt. De afgelopen periode zijn nieuwe onderzoeken en publicaties verschenen die de moeite waard zijn om kennis van te nemen. Zo verschenen twee nieuwe onderzoeken van het RIVM. In het ene onderzoek heeft het RIVM haar eerdere literatuuronderzoek naar gezondheidseffecten geüpdatet (voetnoot 2). Het tweede rapport (voetnoot 3) beschrijft de resultaten van het onderzoek gedaan naar de effecten van nieuwe energiebronnen op gezondheid en veiligheid in Nederland. In dit paper gaan wij in op de uitkomsten van deze onderzoek.
Groot deel van de bevolking voorstander van toename zonne- en windenergie
Uit recent onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)[1] blijkt dat een groot deel van de bevolking voorstander is van het verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen of vindt dat er helemaal mee moet worden gestopt. Duurzame energiebronnen zoals zonne-energie, windenergie, waterkracht en aardwarmte zouden volgens een meerderheid juist meer gebruikt moeten worden. Het CBS rapporteert dat 83 procent van de Nederlanders vinden dat er meer gebruik gemaakt moet worden van zonne-energie en 72 procent van de Nederlanders vindt dat een toename van windenergie nodig is. Aan de andere kant toont het onderzoek ook aan dat 31 procent geen voorstander van windmolens is zodra het plannen in de eigen omgeving betreft.
Verandering van leefomgeving heeft impact
De meeste mensen lijken nut en noodzaak van de energietransitie te begrijpen en ondanks de zorgen die sommige omwonenden hebben is een groot deel van de bevolking vóór het opwekken van duurzame energie. Echter wordt het vaak spannend wanneer de gevolgen dichtbij komen en door deze transitie de directe leefomgeving verandert. Bij concrete plannen voor zonne- en windparken roeren bezorgde burgers zich. Ingrepen in de (directe) leefomgeving hebben immers impact op mens en dier. Dit geldt ook bijvoorbeeld voor de komst van een nieuwe snelweg, een uitbreiding van een bedrijventerrein of een nieuwe woonwijk die in de directe leefomgeving van mensen wordt gerealiseerd. Het is onoverkomelijk dat de leefomgeving verandert als gevolg van de maatschappelijk ontwikkeling en menselijke noden.
Elke verandering heeft impact. Zo dragen zonne- en windparken bij aan het bereiken van de klimaatdoelstellingen, maar voegen aan de andere kant ook hinder toe aan de omgeving. Wanneer windturbines in bewoonde gebieden worden geplaatst, kunnen omwonenden hinder ondervinden als gevolg van het zicht, slagschaduw of geluid. Enige vorm van hinder door de plaatsing van windturbines is helaas vaak niet uit te sluiten. Dit geldt ook voor de aanleg van een weg of de uitbreiding van een bedrijventerrein. Maar er moet uiteraard worden voldaan aan wetgeving en regels, waarin een afweging is gemaakt tussen het zoet (meer duurzame energie) en het zuur (bepaalde mate van hinder). Voordat een vergunning voor de bouw en exploitatie van een windpark wordt verleend, moet uit onderzoek blijken dat geen onaanvaardbare effecten op het gebied van hinderaspecten als geluid, slagschaduw en veiligheid ontstaan.
De gezondheidseffecten van windturbines onderwerp van onderzoek
De afgelopen periode zijn nieuwe onderzoeken en publicaties verschenen. Deze recent verschenen onderzoeken vatten we onderstaand samen:
RIVM 2020: geen significante relatie gezondheid en windturbinegeluid
Het RIVM heeft op 29 oktober 2020 wederom een rapport[2] uitgebracht over de vragen over gezondheidseffecten in relatie tot de aanwezigheid van windturbines. Het onderzoek is uitgevoerd op verzoek van het Zwitserse Federale Milieubureau. Het RIVM heeft in dit rapport de literatuur verschenen tussen 2017 en medio 2020 over het effect van geluid van windturbines op de gezondheid van omwonenden op een rij gezet. Het WHO-onderzoek uit 2018 maakt onderdeel uit van de literatuurstudie. Het RIVM verzamelde de nieuwe wetenschappelijke literatuur ten opzichte van de voorgaande onderzoeken over onder andere het effect van windturbines op de ervaring van hinder, verstoring van de slaap, cardiovasculaire en metabole effecten. Het RIVM keek ook wat er in de wetenschap bekend is over hinder door de visuele aspecten van windturbines en andere niet-akoestische factoren, zoals het lokale besluitvormingsproces. Het onderzoek van het RIVM is een literatuurstudie en is in die zin dus een verzameling van eerder uitgevoerd empirisch onderzoek.
De hoofdconclusie van het onderzoek is dat er geen eenduidig bewijs voor effecten anders dan hinder is aangetoond.
Eventuele gezondheidseffecten zijn gerelateerd aan hinder in plaats van directe blootstelling aan geluid
Uit de literatuurstudie volgt, in lijn met eerder onderzoek, dat windturbines hinder (zoals door geluid, zicht en gevoel van onrechtvaardigheid) kunnen veroorzaken. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat er een verband bestaat tussen de totale hinder en gezondheidsklachten. Toch kunnen er nog geen conclusies worden getrokken over de richting van dit verband: hebben mensen die ernstig worden gehinderd door windturbinegeluid meer gezondheidsklachten of worden mensen met gezondheidsklachten meer gehinderd door windturbinegeluid? Diverse onderzoeken laten zien dat slaapverstoring en andere gezondheidseffecten van omwonenden van windparken gerelateerd kunnen zijn aan hinder, in plaats van directe blootstelling aan geluid van een windturbine.
Geen verband tussen laagfrequent geluid (LFG) en gezondheidseffecten. LFG leidt ook niet tot extra hinder
Uit de literatuur blijkt niet dat het laagfrequent deel van het windturbinegeluid (tonen) tot extra hinder leidt. Verder is er geen direct bewijs voor een verband tussen laagfrequent geluid van windturbines en gezondheidseffecten.
RIVM 2021: Windturbines kunnen hinder veroorzaken bij omwonenden
Het RIVM heeft in mei 2021 een onderzoek gepubliceerd[3] waarin zij de effecten [luchtverontreiniging (buiten), binnenmilieu, (laagfrequent) geluid en overige effecten, zoals elektromagnetische straling en geurhinder] van nieuwe energiebronnen op de gezondheid en veiligheid in Nederland heeft geanalyseerd. Het onderzoek gaat dus niet alleen over windturbines. Uit de geschatte gezondheidseffecten en veiligheidsrisico’s volgt dat de impact van de meeste maatregelen uit het klimaatakkoord beperkt zal zijn. Wanneer het RIVM de effecten op hoofdlijnen naast de ‘winst’ legt die het afbouwen van het gebruik van fossiele brandstoffen op de gezondheid en veiligheid heeft, dan is het beeld dat het netto effect positief zal zijn voor de gezondheid en veiligheid. Wel kunnen enkele energiebronnen negatieve effecten op gezondheid en veiligheid veroorzaken. Zo kunnen windturbines hinder veroorzaken bij omwonenden en veroorzaken houtkachels en installaties om biomassa te verbranden luchtverontreiniging.
Hinder beperken door optimaliseren van locaties en passende maatregelen
Eventuele gezondheidseffecten op omwonenden van windmolenparken worden in relatie gebracht met ervaren hinder. De mate van hinder kan worden beperkt door in planvorming rekening te houden met gezondheidsaspecten door de optimalisering van locaties waar windturbines worden geplaatst. Daarnaast is bekend dat wanneer omwonenden bij de besluitvorming over locaties en landschappelijke inpassing worden betrokken en ze daarbij van goede, betrouwbare informatie worden voorzien, eventuele hinder zo goed mogelijk preventief wordt aangepakt. Ook het inrichten van een klachtensysteem, het beschikbaar stellen van een knop om windturbines stil te zetten en economische incentives (door omwonenden mee te laten delen in de opbrengst van windturbines) kunnen bijdragen aan een preventieve aanpak van hinder. Andere maatregelen om de geluidsbelasting door windturbines te beperken zijn technische innovaties, zoals vermindering van het toerental, het toepassen van een andere bladvorm en het aanbrengen van structuren op de rotorbladen die het geluid verminderen.
De effecten van geluidhinder door windturbines vergt nader onderzoek
Het RIVM geeft in haar publicatie uit 2021 aan dat er voor sommige maatregelen onvoldoende informatie is om een goede inschatting van de gezondheidseffecten en veiligheidsrisico’s te kunnen doen. Dit gaat vooral om de gezondheidseffecten door verbranding van biomassa en biobrandstoffen en de gevolgen van geluidhinder door windturbines.
‘Expertisepunt Windenergie en Gezondheid’
Er is veel maatschappelijke discussie over de plek van windmolenparken. Sommige mensen maken zich zorgen over de gevolgen van deze turbines als deze in de buurt van hun woonomgeving komen te staan. Zij maken zich zorgen over de grootte, horizonvervuiling, slagschaduw en geluidhinder. Maar ook of ze als bewoners wel door de overheid betrokken worden bij het maken van plannen. Ook leven er vragen over gezondheidseffecten. Daarom komt er een nieuw expertisecentrum voor gezondheidsproblemen die kunnen ontstaan door windturbines. Het RIVM en de GGD’s werken samen en gaan een ‘Expertisepunt Windenergie en Gezondheid’ inrichten. Het expertise centrum verzamelt kennis en houdt de kennis bij in een databank. Daarnaast verkennen zij de opties voor eventueel aanvullend onderzoek naar gezondheidseffecten van windturbines op land. Over de bevindingen van deze verkenningen adviseert het expertisecentrum het ministerie.
Conclusie
We volgen de onderzoeken en adviezen over gezondheid in relatie tot windturbines met veel belangstelling. Dat is ook nodig om betrokkenen te kunnen adviseren over windenergie. Hopelijk geeft de weergave hierboven een indruk van de stand van dit onderzoek. Vanuit Pondera doen we (locatiespecifiek) onderzoek naar allerlei effecten van windturbines, en zo ook naar de hinderaspecten zicht, slagschaduw en geluid. Op basis hiervan kunnen beter onderbouwde en daarmee hopelijk beter geaccepteerde besluiten genomen worden over windprojecten.
[1] Klimaatverandering en energietransitie: opvattingen en gedrag van Nederlanders in 2020 (cbs.nl)
[2] Health effects related to wind turbine sound: an update (RIVM report 2020-0150)