Jaarlijks organiseert Pondera met haar klanten en relaties een start voor het nieuwe jaar. Voor 2025 heeft Laetitia Ouillet op deze bijeenkomst haar licht laten schijnen op de complexiteit van de energiemarkt die we ondervinden en de lessen die we mee kunnen nemen naar 2025. Dit artikel blikt terug op haar inspirerende inzichten en de uitdagingen en kansen die ons te wachten staan.

De energiemarkt lijkt jarenlang weinig veranderd, met bekende beloften zoals de verschuiving van centraal naar decentraal, de consument als prosumer een industrie die duurzame moleculen inzet. Hoewel deze thema’s al in de jaren 2000 werden besproken, lijken ze aan de oppervlakte weinig effect te hebben gehad. Toch hebben onder de oppervlakte verschuivingen plaatsgevonden die het fundament van de energiemarkt hebben veranderd. De invasie van Oekraïne in 2022 bracht geopolitieke onzekerheid, met vragen over afhankelijkheid van China, de veiligheid van windparken op zee en de rol van kernenergie. Tegelijkertijd worstelt de maatschappij met de keuze tussen versnelling van de energietransitie of vasthouden aan vertrouwde modellen zoals kolen- en gascentrales. Wat nemen we mee naar 2025? 

Wereldwijde groei van PV

Werken aan de ontwikkeling van windparken kan soms ontmoedigend zijn. Bijvoorbeeld als je hoort dat een ontwikkeling niet door kan gaan omdat automobilisten afgeleid zouden kunnen raken door windturbines, maar niet door de grote reclameborden met lingerie of aanbiedingen voor hamburgers die er nu staan. Dan lijkt het er soms op dat er mensen zijn die zich inzetten om de energietransitie te vertragen. Toch zijn de doelstellingen voor duurzame elektriciteit groot: het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) verwacht in de Klimaat- en Energieverkenning (KEV) 2022 een groei naar 85% duurzame elektriciteit in 2030, tegenover 74% in 2021.

De transportcapaciteit op land blijft een knelpunt en voor zon wordt in 2024 een groei van 1 tot 2 GW verwacht. Wereldwijd groeit PV mogelijk met meer dan 600 GW en hopelijk onderschatten we zelfs opnieuw de toename, zoals wij dit al tientallen jaren doen.

Door zorgen over saldering en netwerken worden door netbeheerders een afnemende groei verwacht, maar nieuwe businesscases bieden nieuwe kansen. Het aantal zonneweides neemt weliswaar af, maar dat is een prima ontwikkeling in een land met schaarse ruimte en uitdagingen om die ruimte nuttig in te zetten. De dalende prijzen van PV-panelen bieden daarnaast voor meer huishoudens en gebouweigenaren de mogelijkheid om te investeren. 

Batterijen worden goedkoper

Grootschalige batterijen, waaronder die bij zonneweides, groeien snel en dragen bij aan het balanceren van het energiesysteem. Of de grootschalige inzet van EV's als batterij ook daadwerkelijk businesscases oplevert, is nog af te wachten. Netbeheerders zijn hier voorlopig sceptisch over. 

De verwachting is dat in 2033 zo'n 3 miljoen elektrische auto's met een batterijcapaciteit van meer dan 200 GWh in Nederland rijden. Als 10% daarvan aan een 10 kW laadpaal hangt (een conservatieve schatting), levert dat 30 GW extra capaciteit en speelruimte op. Dit potentieel is veel groter dan de grootschalige batterijen en thuisbatterijen die we nu kennen. Het blijft belangrijk om de techniek goed te regelen, maar zorgt voor interessante kansen.

Merit-order model toe aan herziening

Met de explosieve groei van gasprijzen tijdens de crisis van 2022 kwam de merit-order ineens in een kwaad daglicht te staan. Hoe kon het dat in een markt met steeds meer wind- en zonne-energie de prijzen toch hoog bleven? In het klassieke merit-order model bepaalt de duurste opwekcentrale de elektriciteitsprijs. Dit werkte goed in een wereld gedomineerd door kernenergie, kolen, gas, en af en toe wat zon en wind. De vraag was voorspelbaar en het aanbod eveneens.

In de huidige wereld, met straks 85% duurzame elektriciteit in de mix, wordt het aanbod bepaald door wind, zon, kernenergie en (waterstof)gascentrales. Het wind- of zonaanbod kan op enig moment tot wel vijf keer de vraag overtreffen of juist volledig afwezig zijn. De reguliere vraag blijft voorspelbaar, maar de extra vraag vanuit elektrolyse of andere flexibiliteitsopties kan variëren, afhankelijk van het aanbod. Oftewel, de merit-order is aan herziening toe. 

Afnemend financieel perspectief

De huidige energiemarkt leidt helaas niet tot de noodzakelijke investeringen. Wie investeert nog in een zon- of windpark waarvan de meeste uren van het jaar niets opleveren? En wie houdt een gascentrale draaiende voor de paar honderd uren dat het wel loont, zeker als deze tegen marginale kosten meebiedt? Het probleem ligt niet in falen, maar in het feit dat het huidige systeem niet voldoende investeringen aantrekt.

En als wij naar de industrie kijken: Vertaalt de enorme hoeveelheid wind- en zonne-energie tijdens de nul of negatieve uren zich in een betaalbaar aanbod? Het antwoord is nee. In de afgelopen twintig jaar hebben de industrie de commodityprijzen zien verdubbelen, terwijl de kosten van het netwerk vertienvoudigd zijn. De prijs die de industrie betaalde is gestegen van minder dan 2 € MWh (door de volume correctieregeling) naar meer dan 20 € MWh, met verdere stijgingen richting 2030. Daarnaast komt de flexibilisering van hun elektriciteitsvraag om te profiteren van de regelmatig lage EPEX-prijzen nog niet op gang. Speculeren op de elektriciteitsmarkt is niet waar de industrie zich op richt. Het feit dat de industrie in Europa 158% meer betaalt voor elektriciteit dan haar concurrenten in China of de VS, wekt zorgen over de concurrentiepositie op de wereldmarkt.

De industrie blijft achter

Elke dag klinken er oproepen over afgenomen concurrentiekracht en het dreigende vertrek naar het buitenland. Groene waterstofprojecten worden teruggeschroefd, offshore tenders leveren steeds minder biedingen op, e-boilers zijn (nog) niet rendabel en batterijprojecten schrikken van de nettarieven.

Als de markt zou werken, zou de industrie snel flexibiliseren, maar dat gebeurt niet. Het Emission Trading System en maatschappelijke druk blijkt helaas nog niet voldoende te zijn. We moeten de industrie verleiden om te investeren in een schone toekomst. Al die mooie groene banen moeten wij onszelf als Europeanen gewoon gunnen. Al is het om onze economische onafhankelijkheid uit te bouwen in plaats van ons lot in de handen te leggen van China en de VS.

Waar liggen de kansen? 

In de uitdagingen die we tegenkomen in het energiesysteem liggen veel kansen. We moeten erin slagen om de industrie te laten verduurzamen, want daar ligt de sleutel tot een stabiele afzetmarkt voor onze geproduceerde elektronen. Uit alle onderzoeken naar de motivatie van Nederlanders blijkt dat men best wil veranderen mits de grote vervuilers ook bijdragen. En die willen dat best, maar het is niet hun core-business en er zal ondersteuning nodig zijn. 

Ondersteuning die wij bij Pondera, als specialisten in de energietransitie, kunnen bieden door samen met ontwikkelaars, initiatiefnemers en de industrie met een integrale blik projecten te realiseren die de energietransitie verder brengen. Tijd om daar werk van te maken in 2025.