Met de stormachtige groei van groene stroom uit windmolens en zonnepanelen is er dringend behoefte aan grootschalige energieopslag. Het waait immers niet altijd als huishoudens en bedrijven elektriciteit nodig hebben. Drie Nederlandse bedrijven zien heil in een ondergrondse waterkrachtcentrale, maar hebben daar wel hulp bij nodig.

Door: Roy op het Veld.

Een ondergrondse waterkrachtcentrale in Nederland. De uit Zuid-Limburg afkomstige ondernemer Jan Huynen sleurt al vele jaren aan het plan voor deze zogenoemde ‘O-PAC’ (ondergrondse pomp accumulatie centrale). Het idee van Huynen – bekend als grondlegger van het Maastrichtse beursgebouw Mecc en de kunstbeurs Tefaf – zou een cruciaal onderdeel kunnen worden van de duurzame energievoorziening van de toekomst. Maar O-PAC blijkt lastig te realiseren vanwege het grote kapitaalbeslag en de lange bouwtijd. Maar Pondera en Rebel Group toonden zich onder de indruk van het idee, en besloten er samen met Sogecom, het bedrijf van Huynen, de schouders onder te zetten.

Maar eerst even terug naar het begin. Een ondergrondse waterkrachtcentrale in het vlakke Nederland? Dat vraagt om uitleg.

“Het idee is om een stuwmeer onder de grond aan te leggen”, vertelt Maarten Jaspers Faijer, adviseur Duurzame Energie bij Pondera. “Dat stuwmeer staat in verbinding met een waterbekken aan de oppervlakte. Als het ‘s nachts hard waait en er is veel windenergie, maar weinig vraag naar elektriciteit, dan pompt O-PAC water vanuit de diepte naar de oppervlakte. Als er andersom veel vraag is naar elektriciteit terwijl het nauwelijks waait en er weinig zonneschijn is, dan stort het water weer naar beneden, waar waterkrachtturbines worden aangedreven en elektriciteit opwekken. O-PAC is dus een enorme batterij voor groene stroom.”

“We hebben een vorm van opslag nodig om leveringszekerheid te garanderen”, zegt Ruud Deckers, die naast  Huynen mede-initiatiefnemer is van O-PAC en aangesteld is  als projectdirecteur namens Sogecom. “Wereldwijd levert waterkracht 96% van alle energie-opslag. Het is schone technologie. China bouwt tot 2030 120 gigawatt aan waterkracht bij. Wij praten hier met O-PAC over 1,4 gigawatt.”

Opslagtechnologieën

Uit de Integrale Infrastructuurverkenningen 2030-2050 van Netbeheer Nederland, blijkt dat Nederland batterijsystemen nodig heeft met een gezamenlijk opslagvolume tot wel 400 gigawattuur. “O-PAC kan daar een deel van leveren”, zegt Deckers. “Er gaat een mix van opslagtechnologieen ontstaan om vraag en aanbod van duurzame elektriciteit op elkaar af te stemmen.” Iedere opslagtechniek heeft zijn voor- en nadelen. Deckers: “O-PAC is de enige beproefde en CO₂-vrije manier om grootschalig energie op te slaanBatterijtechniek  ontwikkelt zich  voor kleinschalige opslag. En waterstof is geschikt als seizoensopslag.”

Doordat O-PAC als een buffer fungeert, kunnen er investeringen in energienetwerken mee voorkomen worden. Die netwerken worden immers berekend op piekvermogen. Op dit moment zijn verzwaringen van het energienetwerk een bottleneck. Soms kunnen zonneparken niet worden aangesloten omdat het netwerk er niet op berekend is. Een ander voordeel van O-PAC is dat er in tegenstelling tot batterijen geen zeldzame metalen nodig zijn voor de productie. En de opslagcapaciteit is niet onderhevig aan verval. Eenmaal gebouwd gaat een centrale meer dan 100 jaar mee. Jaspers Faijer van Pondera: “We maken gebruik van dezelfde beproefde technologie die wordt ingezet voor het boren van tunnels. Dat is niet spannend, het kost alleen tijd en geld.”

Bestaat er door het ondergrondse bouwwerk geen risico op aardbevingen? Die vraag wordt sinds ‘Groningen’ meteen gesteld als het over O-PAC gaat. “De kans op aardbevingen is nul”, zegt Wout Korving van Rebel Group stellig. Het boren van de Gotthardtunnel in Zwitserland heeft ook niet geleid tot bevingen. “Het gaat om zeer stabiele aardlagen. Dit is precies hetzelfde.”

Steun van de overheid

Waarom is O-PAC dan nog niet gerealiseerd? Daarvoor zijn twee redenen: het kost 2 miljard euro en het duurt een jaar of tien om te bouwen. Een investeerder moet dus heel lang wachten voordat het geld kan worden terugverdiend.

“O-PAC is aantrekkelijk, maar geen no brainer”, zegt Korving daarom. Voor zo’n duur en tijdrovend project is steun van de overheid nodig, vindt hij. “Je kunt van een private investeerder niet vragen meerdere miljarden te investeren in een markt die qua technologie en beleid voortdurend in beweging is.”

Volgens Korving staat of valt O-PAC met betrokkenheid van ‘partijen die invloed hebben op de dynamiek van de energietransitie’. Dat kunnen grote energie- of technologiebedrijven zijn. Maar zeker ook de overheid. Die speelt een noodzakelijke rol omdat het via energiebeleid een voorspelbaar regelgevend kader kan scheppen. “Als de overheid dit omarmt, dan gaan ze er in het energiebeleid automatisch rekening mee houden. Dan wordt O-PAC een vast onderdeel van de nationale energie-infrastructuur.” Bij kernenergie pakt de overheid die rol heel voortvarend op, constateert Korving. “Het ministerie neemt echt het voortouw. Er worden werkgroepen opgezet. Er is budget gereserveerd. Dat zou voor O-PAC ook kunnen.”

O-PAC als exportproduct

O-PAC heeft potentie in Nederland, vinden de initiatiefnemers. Het zou zelfs een exportproduct kunnen worden. “In Europa is de ontwikkeling van traditionele waterkracht tot stilstand gekomen vanwege de milieu-impact op de dalen waar je een stuwmeer aanlegt. O-PAC is daar een oplossing voor”, aldus Korving.

Het consortium van Pondera, Rebel en Sogecom is vastbesloten om O-PAC van de grond te krijgen. Ze bereiden een financieringsaanvraag bij het nationaal groeifonds voor. Want de technologie is er, en de business case is er. Nu de overheid en de financiering nog. “Als ontwikkelaar vind ik het interessant om te kijken wie we hier allemaal bij kunnen betrekken”, zegt Korving. “Het is echt een geitenpaadje. Het is een ingewikkeld project, maar dat motiveert juist.”