Netcongestie en de beperkte flexibiliteit van het energiesysteem remmen de ontwikkeling van duurzame energieprojecten. Dit vraagt om slimme oplossingen die balans brengen tussen productie, consumptie, opslagcapaciteit en de belasting van het net. Energieopslag is daarbij een essentiële bouwsteen. Wat is er nodig om projecten van de grond te krijgen, en hoe houden we de energietransitie in beweging? In dit interview deelt Maarten Jaspers Faijer, Senior Adviseur Duurzame Energie bij Pondera, zijn visie op de kansen en knelpunten rondom energieopslag.

Kun je iets vertellen over jouw achtergrond en weg naar Pondera? 

Ik heb bestuurskunde gestudeerd aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Na mijn afstuderen ben ik gestart als Rijkstrainee bij het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, waar ik drie jaar werkte in verschillende beleidsfuncties. Hoewel ik veel waardevolle ervaring opdeed met (inter)nationale beleidsvraagstukken, merkte ik dat ik het hands-on werken en de samenwerking in een hecht team miste.

In 2012 ben ik begonnen bij Pondera, toen nog een klein adviesbureau met acht consultants. Met deze collega’s werd pionierswerk verricht in de energietransitie, vooral in de ontwikkeling van grootschalige windenergieprojecten. Vanuit dit hechte team is Pondera verder gegroeid tot het bedrijf dat het nu is. En nog altijd voeren we, met diezelfde betrokkenheid, projecten uit die écht het verschil maken, op lokaal én nationaal niveau.

Aan wat voor projecten werk je momenteel?

Pondera is een ondernemende organisatie waar collega’s actief bijdragen aan nieuwe ontwikkelingen, zoals innovatieve oplossingen voor energieopslag. In dit dynamische werkveld werk ik samen met ontwikkelende partijen aan de realisatie van batterijopslagprojecten. Dat varieert van grootschalige systemen met meer dan 500 MW vermogen en 2.000 MWh capaciteit, tot kleinere, zogenoemde co-located batterijen bij bestaande zonne- of windparken. Juist die afwisseling maakt het werk zo boeiend. Naast deze projecten ben ik bijvoorbeeld betrokken bij het Energiepark Daarle en werk ik mee aan geothermieprojecten van Pronewable Development.

Wat is het leukste of meest uitdagende project waar je aan hebt gewerkt?

Ik heb aan meerdere projecten gewerkt die elk op hun eigen manier uitdagend waren. Een bijzonder moment was in 2014, toen ik onderdeel was van het constructie team van het vierde Nederlandse offshore windpark: Luchterduinen.
Een heel andere uitdaging volgde tijdens de coronaperiode, toen we het Programma Energie Hoofdstructuur en de bijbehorende integrale impactanalyse mochten uitdenken. Dit omvangrijke beleidstraject over de ruimtelijke inpassing van het toekomstige nationale energiesysteem was op alle fronten complex. Maar samen met CE Delft en BRO hebben we als Pondera een sterk resultaat neergezet waar we trots op mogen zijn.

Wat zie jij op dit moment als de grootste uitdaging van energieopslag?

De vraag lijkt het antwoord al te suggereren, maar ik moet je toch teleurstellen: energieopslag is niet dé grootste uitdaging in de energietransitie — en netcongestie ook niet. Wat volgens mij écht de grootste uitdaging is, is het vasthouden van het momentum dat de energietransitie tot een jaar geleden kenmerkte. Daarbij is het cruciaal dat de transitie zich op een inclusieve manier blijft ontwikkelen (dus zonder uitsluiting) én dat energie voor iedereen betaalbaar blijft.

Waarom is energieopslag zo belangrijk in de energietransitie?

Energieopslag speelt een cruciale rol in het versnellen van de energietransitie. Zonder opslag zouden veel ontwikkelingen pas over vijf tot zeven jaar mogelijk zijn. Dankzij slimme opslagoplossingen kunnen we nú al stappen zetten die anders nog jaren op zich zouden laten wachten. Dat houdt de transitie op gang én zorgt ervoor dat investeringen in duurzame energie aantrekkelijk blijven. De afgelopen jaren lag de focus vooral op het opwekken van duurzame energie. Maar met de toenemende netcongestie verschuift de aandacht steeds meer naar transport en opslag. Een logische en noodzakelijke ontwikkeling. Tegelijkertijd is het belangrijk dat ook de vraag naar elektriciteit meegroeit. Alleen dan ontstaat een gezonde energiemarkt.

Waterstof wordt in veel scenario’s genoemd als oplossing om die vraag te stimuleren. Maar de beloofde waterstofeconomie laat nog op zich wachten en zal naar verwachting ook de komende vijf jaar nog niet volledig tot bloei komen. De verwachtingen van de afgelopen jaren waren simpelweg te hoog gespannen. Toch is het belangrijk dat de overheid koers blijft houden. De huidige voorbereidingen en investeringen zijn essentieel, mits ze gepaard gaan met realiteitszin. Alleen dan bouwen we stap voor stap aan een toekomstbestendig energiesysteem.

Energieopslag is een breed begrip. Welke vormen van opslag zijn volgens jou het meest veelbelovend voor de komende jaren, en waarom?

Energieopslag klinkt misschien als een breed begrip, maar het is eigenlijk heel eenvoudig: het gaat om het opslaan van energie, zodat je die op een later moment kunt gebruiken. Het doel is vraag en aanbod beter op elkaar afstemmen. Wat het complex maakt, zijn de verschillende vormen waarin energie wordt opgeslagen, de technieken die daarbij komen kijken en de energiemarkten die ermee bediend worden. Zo kun je elektriciteit opslaan via chemische reacties, met behulp van zwaartekracht, of door fysieke opslag van energiedragers in ondergrondse holtes: denk aan gasopslag of warmteopslag in de bodem.

Elke opslagvorm kent zijn eigen toepassingen. Neem batterijen: lithium-ion batterijen zijn inmiddels bekend en worden veel gebruikt voor kortetermijnopslag. Minder bekend zijn FLOW-batterijen, die juist geschikt zijn voor langere termijn. Beide werken op basis van chemische reacties, maar bedienen verschillende markten. Lithium-ion batterijen zijn al goed ingeburgerd en actief op zowel de arbitragemarkt (waar geprofiteerd wordt van prijsverschillen in de tijd) als de balanceringsmarkt (waar diensten worden geleverd aan netbeheerders). FLOW-batterijen zijn nog niet grootschalig in gebruik, maar de verwachting is dat dit de komende jaren zal veranderen. Ze zijn vooral interessant voor de arbitragemarkt, waarbij ze minder vaak worden ingezet, maar wel grotere hoeveelheden energie per keer leveren. Dat maakt ze geschikt om de energiemarkt te ondersteunen op momenten dat de vraag langdurig hoger is dan het aanbod van duurzame energie.

Wat zijn de grootste technische of regelgevende knelpunten bij grootschalige energieopslag?

Ironisch genoeg is netcongestie – het probleem dat we juist met grootschalige energieopslag willen oplossen – ook meteen het grootste obstakel voor de realisatie ervan. In de praktijk houden deze twee elkaar in stand. Dat komt vooral door de huidige wet- en regelgeving waar netbeheerders zich aan moeten houden.

Gelukkig zie je dat netbeheerders steeds meer ruimte krijgen om prioriteit te geven aan gewenste ontwikkelingen. Alleen is het niet altijd duidelijk wélke ontwikkelingen dat precies zijn. Netbeheerders groeien in hun rol: waar ze voorheen vooral faciliteerden, hebben ze door de netcongestie ineens een veel bepalendere positie gekregen. Dat verandert ook de dynamiek in de samenwerking met lokale overheden en andere belanghebbenden. Dit spanningsveld maakt het ontwikkelen van projecten op lokaal niveau soms lastig. Er is behoefte aan duidelijkere spelregels, zodat alle partijen weten waar ze aan toe zijn en we samen sneller stappen kunnen zetten richting een toekomstbestendig energiesysteem.

Wat is volgens jou de rol van energieopslag in netcongestieproblematiek?

Zoals eerder genoemd is energieopslag essentieel voor het oplossen van netcongestie. Maar paradoxaal genoeg is het op dit moment óók onderdeel van het probleem. Sinds ongeveer 2020 hebben netbeheerders een enorme hoeveelheid aanvragen ontvangen voor batterijopslag. Veel van deze projecten zullen waarschijnlijk nooit gerealiseerd worden, maar ze staan wél op de wachtlijst voor een netaansluiting. Netbeheerders mogen nauwelijks onderscheid maken tussen aanvragen, waardoor ook minder kansrijke projecten als volwaardig behandeld moeten worden. Dat belemmert de voortgang van initiatieven die wél haalbaar en wenselijk zijn.

Hier ligt een belangrijke rol voor gemeenten, als ruimtelijke regisseur. Zij hebben goed zicht op welke locaties geschikt zijn voor grootschalige batterijopslag en welke niet. Net zoals eerder is gedaan bij wind- en zonneprojecten in de Regionale Energie Strategieën, of via het PMIEK (Provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur, Energie en Klimaat), kunnen gemeenten richting geven aan de ontwikkeling van energieopslag. Zo zorgen we ervoor dat de beschikbare ruimte én netcapaciteit zo efficiënt mogelijk worden benut.

Er wordt veel gesproken over de duurzaamheid van batterijen zelf. Hoe kijk jij aan tegen de milieu-impact van batterijen en de kansen voor circulariteit of hergebruik?

De productie van met name lithium-ion batterijen heeft een aanzienlijke milieu-impact. Daarom is het belangrijk om bij de ontwikkeling en toepassing van batterijen altijd een zogeheten lifecycle assessment uit te voeren: een analyse van de volledige levenscyclus, van grondstofwinning tot hergebruik of recycling. Een belangrijk aandachtspunt is het type kathode dat wordt gebruikt. Gelukkig is er al flinke vooruitgang geboekt in het verminderen van het gebruik van bijvoorbeeld kobalt, een grondstof met een hoge ecologische en sociale impact. Het is essentieel dat deze trend zich voortzet. Daarnaast speelt de levensduur van batterijen een grote rol. Hoe langer een batterij veilig gebruikt kan worden, hoe duurzamer het systeem. Verschillende toepassingen stellen verschillende eisen: een batterij voor elektrisch rijden moet bijvoorbeeld aan andere voorwaarden voldoen dan een thuisbatterij. Elektrificatie helpt hier juist bij. Een batterij die niet meer geschikt is voor een elektrische auto, kan vaak nog prima dienstdoen als thuisbatterij – mits deze veilig gereviseerd wordt. Zo ontstaat er een kansrijke route voor hergebruik en circulariteit, waarbij batterijen een tweede leven krijgen in een andere toepassing.

Weten wat wij voor jouw project kunnen betekenen? Neem gerust contact met ons op via het contactformulier. Samen verkennen we graag de mogelijkheden.