De energietransitie is onvermijdelijk en veel mensen willen schone energie. Toch kan het schuren bij omwonenden als er een windturbine geplaatst worden in de nabijheid van hun woning. Geluid en slagschaduw kunnen bij sommigen voor stress en ergernis zorgen. Prof. Dr. Gundula Hübner doet onderzoek naar maatschappelijke acceptatie van duurzame energiebronnen. “iedereen heeft een andere beleving van de energietransitie. Wij willen door middel van empirisch onderzoek begrijpen waarom de een het accepteert en de ander er ontstemd over is”.
Door: Marjolein Bezemer.
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) deed in 2020 onderzoek naar de beleving van klimaatverandering en de energietransitie. Driekwart van de Nederlanders maakt zich zorgen om over de gevolgen van klimaatverandering en een ruime meerderheid wil meer duurzame energie. 72,5% van de ondervraagden wil dat er meer windturbines gebouwd worden, maar alleen als die niet te dicht bij hun huis staan.
Wrijving met omwonenden
“Het is fascinerend om vanuit verschillende invalshoeken te kijken naar de komst van een windturbine,” zegt de Duitse professor Hübner tijdens een video-interview. In Nederland worden projecten voor windenergie vaak geïnitieerd door een overheid of een projectontwikkelaar. De overheid bepaalt in de planningsfase wat een goede locatie is voor de windturbines, maar toch kan er wrijving ontstaan met omwonenden. Geluidsoverlast en ergernis over slagschaduw komen regelmatig voor. “Wij kijken als onderzoeksgroep natuurlijk eerst naar de metingen: hoe hard is het geluid en wat zijn de wettelijk aanvaardbare normen? Maar het gaat ook om de beleving van de bewoners”. Ze geeft aan dat het niet genoeg is om naar de cijfers te kijken, maar ook goed te luisteren naar hoe mensen de windturbines ervaren. Vaak ligt het antwoord in het anders vormgeven van de planningsfase. “iedereen moet zich betrokken en gehoord voelen. En iedereen moet van de komst van een windturbine kunnen profiteren”.
Fotografie: Silke Reents
Maatschappelijk acceptatie van windenergie
Hübner neemt deel aan de internationale werkgroep Task 28 die maatschappelijke acceptatie van duurzame energie onderzoekt. Ze werkt als professor Sociale Psychologie aan de MSH Medical School in Hamburg en als hoofd van de afdeling Health and Environmental Psychology aan de Martin Luther University van Halle-Wittenberg. Haar onderzoek is gericht op de maatschappelijke acceptatie van hernieuwbare energiebronnen en het effect ervan op omwonenden. Zo kan de komst van een windturbine in de buurt van een woonwijk stress veroorzaken. Hübner en haar team onderzoeken waarom mensen bepaalde klachten ervaren en op welke manier die verminderd of voorkomen kunnen worden.
Windenergie als burgerinitiatief
Hübner wordt enthousiast als ze vertelt over burgerinitiatieven. “De energietransitie begon als een ‘grassroots’-beweging. In Denemarken en het Duitse district Nordfriesland waren boeren en burgers pioniers in het ontwikkelen van windenergie. De agrariërs bouwden namelijk naast hun eigen windturbine ook een turbine voor de gemeenschap. Samen financierden en ontwikkelden ze een eigen energiecoöperatie waar iedereen van profiteert. Deze groep is heel trots op hun rol in de energietransitie, nog steeds. Het is onderdeel van hun identiteit geworden. Ze zijn trots op hun onafhankelijkheid en op hun gemeenschap. Iedereen kon deel uitmaken van deze beweging. Het zijn echte vernieuwers”.
Een revolutie
“Deze burgerinitiatieven waren veel actiever en slagvaardiger dan hun regeringen. Ze zeiden: We willen meer windenergie en wij zullen wel laten zien hoe je zoiets moet aanpakken”. Inmiddels zijn windturbines veel groter en duurder geworden en zijn de regels veranderd, zodat het moeilijker is voor inwoners om zelf een windpark te realiseren en te beheren. Omwonenden maken vaak geen deel meer uit van het besluitvormingsproces. “We zouden eigenlijk terug moeten gaan naar die kleine coöperaties. Veel mensen willen iets doen aan klimaatverandering, ze willen deelnemen, ze willen uitstoot verminderen”. En dat is niet alleen belangrijk voor het klimaat. “Eigenlijk werken we aan vrede”, zegt Hübner. “Door het klimaat te beschermen en energieonafhankelijk te zijn, voorkomen we ook conflicten. De Golfoorlog ging over olie. We merken nu dat we afhankelijk zijn van Russisch gas, dat heeft een impact. We hebben niet alleen windenergie nodig, maar een hele omslag van het energiesysteem. Dat is een revolutie”.
“Wij willen windturbines”
Dat een gezamenlijk besluit over duurzame energie ook kan veranderen, zag Hübner in de Duitse deelstaat Beieren, waar een groep burgers zelf duurzame energie wilde opwekken. Bij aanvang van het project kozen ze unaniem voor zonne-energie omdat ze windturbines in het landschap niet zagen zitten. De groep wilde 700 Giga Watt (GW) hernieuwbare energie opwekken in hun regio. De opties die het meest voor de hand lagen voor deze hoeveelheid energie waren windenergie of biomassa, maar ze waren overtuigd van zonne-energie. Ze startten gezamenlijk de planningsfase, ondersteund door een landschapsarchitect en een onderzoeksteam waar Hübner aan deelnam. “Nadat ze hadden uitgerekend hoeveel zonnepanelen nodig waren voor de 700 GW, zeiden ze: We willen niet uitsluitend zonneenergie, want dan zien we alleen nog maar zonnepanelen in het landschap. We hebben zoveel ruimte nodig voor deze hoeveelheid energie. We willen windturbines”.
Na dit onderzoeksproces stelde de groep dat alle ‘communities’ een windturbine zouden moeten bezitten, om samen de lasten te dragen, maar ook de baten te verdelen. “Dit is ons aandeel voor een betere toekomst, zeiden ze. Uiteindelijk gaat het erom dat we de energietransitie samen aanpakken. Het is geen kwestie van ófwe iets doen aan klimaatverandering, maar hoe we het gaan aanpakken. Elke gemeenschap moet zich daarvoor verantwoordelijk voelen en in actie komen”.
Slechts een minderheid is tegen
Maar hoe pakje de energietransitie aan als niemand een windturbine in zijn achtertuin wil? “In de media komen tegenstanders van windenergie vaak aan het woord. Daardoor lijkt het misschien of er veel weerstand is tegen het plaatsen van turbines, maar dat klopt niet”, zegt Hübner. “Dat is meestal een minderheid. Soms is het een grote groep, soms een kleine, maar ze zijn niet de meerderheid. Het zijn mensen die denken dat ze iets verliezen en dat gaat gepaard met grote emoties. Maar veruit de meeste mensen zijn voorstander van het opwekken van windenergie. Het is belangrijk dat we betere manieren vinden om die voorstanders zichtbaar te maken. Iedereen zou de kans moeten krijgen om in actie te komen, om deel te nemen aan de energietransitie, om onze toekomst zelf vorm te geven. Door te luisteren naar de klachten, leren we op welke manier we kunnen verbeteren. Dan zijn we trots op wat we bereiken met elkaar”.
Dit artikel is eerder verschenen in het jubileum-magazine van Pondera. Wilt u het magazine digitaal of per post ontvangen? Aanvragen kan via deze link.
